فراروند به جای فرآیند

فایرفاکس در نگارش تازه ی خود واژه ی فراروند را به جای فرآیند به کار برده است.
برای دیدن فرتور در اندازه ی بزرگ بر روی آن کلیک کنید.

رایانگر

روشنگری ی دانشی و ریشه شناختی درباره ی «رایانگر»، برابر ِ فارسی ی ِ «کامپیوتر»

یادداشت نویسنده :

کلیدْواژه ی انگلیسی ی «کامپیوتر»، یکی از جهانْ شمول ترین و پُرکاربُردترین وامْ واژه ها در دیگرْ زبانها و در رسانه های همگانی است. امّا در زبان فارسی، نزدیک به تمام ِ کاربَران دستگاهی که بدین نام خوانده شده است، همان نام بیگانه را به کار می برند و می نویسند و تنها در برخی از رسانه ها و نهادهای ، «رایانه» -- که نمی دانیم پیشنهاد چه کسی بوده -- جای گزین آن شده است. آقای دکتر محمّد حیدری ملایری استاد و کارشناس در نِپاهِشگاه ِ (رصدخانه) ی ِپاریس،

 در پژوهش ارزشمند خود با نام:   

فرهنگ ریشه شناختی ی ِ اخترشناسی و اخترفیزیک (انگلیسی - فرانسه - فارسی)

An Etymological Dictionary of Astronomy and Astrophysics English-French-Persian

By: M. Heydari-Malayeri,

Paris Observatory

با دقّتی ریشه شناختی و نگاهی ساختارگرایانه، ترکیب «رایانگر» را به جای «کامپیوتر» آورده است. من نیز که ساخت این واژه را سزاوار و پذیرفتنی یافتم، آن را در نوشته هایم به کار بُردم.و اما روشنگری در باره ی این واژه ی پارسی :

computer = râyângar (#) رایانگر
Fr.: ordinateur
An electronic device which can accept data, apply a series of logical instructions
rapidly, and supply the results of the processes as information.
From → compute (v.) + suffix → -er.
Râyângar "arranger, organizer," on the model of Fr. ordinateur according to
which the electronic device arranges/organizes instructions and information.
Râyângar, from râyân- stem of râyânidan "to regulate, set in order," from
Mid.Pers. râyânīdan "to arrange, organize" + -gar agent suffix. Râyân-, from

rây-, Mod.Pers. ârây-, ârâyeš, ârâyidan "to arrange, adorn," Mid.Pers. ârây-
ârâstan "to arrange, adorn;" O.Pers. rād- "to prepare," rās- "to be right, straight,
true," rāsta- "straight, true" (Mod.Pers. râst "straight, true"); Av. rāz- "to direct,
put in line, set," razan- "order;" Gk. oregein "to stretch out;" L. regere "to lead
straight, guide, rule," p.p. rectus "right, straight;" Skt. rji- "to make straight or right, arrange, decorate;" PIE base *reg- "move in a straight line;" see also → direct.

متن فرهنگ ریشه شناختی ی ِ اخترشناسی و اخترفیزیک را در این نشانی بیابید و بخوانید: ↓

http://aramis.obspm.fr/~heydari/dictionary

گزارش کوته نوشتهای به کار رفته در روشنگری ی بالا و نیز پیشگفتار و فهرست خاستگاهها و پشتوانه های پژوهشی ی این فرهنگ را نیز می توانید در همین نشانی ببینید و بخوانید.

بازگفت از تارنمای ایران شناخت - استاد دکتر جلیل دوستخواه

سخنرانی دکتر محمد حیدری ملایری

برای ازدایش بیشتر به برگه ی فیس بوک دکتر حیدری ملایری بنگرید

فراوا

سرنام یکی از گونه های کوته نوشت است که از به هم پیوستن وات (letter) های آغازین واژه ها پدید می آید. خوشبختانه در چند دهه ی گذشته بهره گیری از این ابزار کارآمد زبانیک، با رویکرد خوبی از سوی زبانشناسان و مردم روبه رو بوده است. چنان که امروزه سد (صد) ها سرنام در گفتار روزانه ی مردم و رسانه ها به کار می رود. شَما (شیر مدرسه ی ایران)، هُما (هواپیمایی ملی ایران)، مپنا (مدیریت پروژه های نیروگاهی ایران)، هسا (هواپیماسازی ایران)، سمپاد (سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان) و بسیاری دیگر، نمونه هایی از این دست هستند.

پیشنهاد ما (#)

پیشنهاد ما کاربرد سرنام فَراوا به جای وتپار (عبارت) طولانی فرهنگ ریشه شناختی اخترشناسی و اخترفیزیک است. البته این تنها یک پیشنهاد است که پذیرش آن به دیدگاه دکتر محمد حیدری ملایری و دیگر دوستان اندرستمند (علاقه مند) به کار ایشان بستگی دارد. چشم به راه دیدگاه های شما هستیم.

پی نوشت : این پیشنهاد از سوی دکتر حیدری ملایری پذیرفته شده است. زین پس رسانه ی پارسی زبان دکتر محمد حیدری ملایری و برگه ی فیس بوک ایشان ( به گنارگری مهران سالاری ) این سرنام را به کار خواهند گرفت.

ازدانگاره

ازدانگاره چیست ؟

ازدانگاره یا اینفوگرافیک، همان گونه که از نامش برمی آید، ابزاری است برای نمایش ازدایش (information) ها به زبان تصویر، که در پارسی گاه آن را به اشتباه داده نما می نامند. نادرستی واژه ی داده نما در آن جاست که Information را به اشتباه داده ترجمه کرده اند. داده برابری است برای واژه ی Data در حالیکه هموگ (معادل) پارسی Information واژه ی ازدایش است. در واقع ازدایش، داده ای است که پردازش شده باشد.

ازدانگاره های فرهنگ ریشه شناختی اخترشناسی و اخترفیزیک (#)

شیوه ی آقای مهران سالاری ( گنارگر برگه ی فیس بوک دکتر حیدری ملایری ) برای آموزش واژگان فرهنگ ریشه شناختی اخترشناسی و اخترفیزیک بهره گیری از ازدانگاره هاست. ازدانگاره های آقای سالاری فزون بر نمایش واژه ی انگلیسی، جداشده های آن و هموگ های پارسی،  ریشه ی واژگان پارسی را نیز بدست می دهد. شما می توانید با کلیک بر روی پیوند زیر شماری از ازدانگاره های فرهنگ ریشه شناختی دکتر حیدری ملایری را بارگیری نمایید.

اخترفیزیک

اخترفیزیک شاخه ای از اخترشناسی است که به بررسی ویژگی های فیزیکی گیتی (Universe) می پردازد. به ویژه با در نظر گرفتن زاستار (nature) جسم های آسمانی (heavenly bodies) به جای نهش (position) یا جنبش آن ها در فضا.
خورشید، ستارگان، کهکشان ها، سیاره های اُسترخورشیدی (extrasolar planets)، مدیم های اندر-اختری (interstellar medium) و تابش های ریزموج پس زمینه ی کیهانی، برآخت (object) هایی اند که این دانش آن ها را می پرهاند (مطالعه می‌‌کند). دانشمندان فزون بر بررسی گسیل (emission) این برآخت ها در سرتاسر طیف برقامغناتی ( electromagnetic) آن ها، داراک (property) هایی چون تابندگی، چگالی، دما و همنهش (composition) شیمیایی را نیز برمی رسند. از آن جا که اخترفیزیک موضوعی است بسیار گسترده، اخترفیزیکدانان معمولا بسیاری از شاخه های فیزیک هم چون مکانیک، برقامغناتیس، مکانیک آماری، گرماتوانیک (thermodynamics)، مکانیک کوانتوم، نگره ی بازانیگی (relativity)، فیزیک ذره ای، فیزیک هسته ای، فیزیک اتمی و مولکولی را به کار می برند.

متن بالا برگردان متن زیر است :

Astrophysics is the branch of astronomy that deals with the physics of the universe, especially with "the nature of the heavenly bodies, rather than their positions or motions in space".  Among the objects studied are the Sun, other stars, galaxies, extrasolar planets, the interstellar medium and the cosmic microwave background. Their emissions are examined across all parts of the electromagnetic spectrum, and the properties examined include luminosity, density, temperature, and chemical composition. Because astrophysics is a very broad subject, astrophysicists typically apply many disciplines of physics, including mechanics, electromagnetism, statistical mechanics, thermodynamics, quantum mechanics, relativity, nuclear and particle physics, and atomic and molecular physics.

از دوستان و مخاطبان گرامی و دانشمند درخواست می شود با دیدگاه های خود در بهبود روند تازه درپیش گرفته ی این بلوگ - کاربرد واژگان در متن های دانشی - ما را یاری نمایند.

پدیده ی اندرزنش

پدیده ی اندرزنش (interference)  به هنگام گذر همزمان دو یا چند موج با دامنه و بسامد (frequency) یکسان از یک نقطه ی مدیم (Medum) رخ می دهد. برپایه ی پروز برهم نهش (superposition principle) اگر موج های هم رس در یک نقطه، از دید جبری هم-نشانه باشند موج برآیند، موجی با دامنه ی بزرگتر خواهد بود که به آن اندرزنش سازنده (constructive interference) گویند و اگر موج های هم رس ناهم-نشانه باشند موج پدیدآمده دامنه ی کوچکتری خواهد داشت. این گونه اندرزنش، ویرانگر (destructive) نام دازد. یک نمونه ی آشنا از این پدیده، اندرزنش موج هایی است که با انداختن چند تکه سنگ بر رویه (surface) آب یک دریاچه ی آرام پدید می آید.

ساخت شناسی واژه ی اندرزنش (#)

اندرزنش/

اندرزدن از اندر (inter) + زدن (to strike, beat) به معنای اندر (وارد) شدن چیزی به پرگیر (environment) چیز دیگری.

پی نوشت : فرهنگستان زبان فارسی در دفتر واژگان برنهاده (مصوب) خود برای interference واژه ی عربی تداخل را پیشنهاد نموده است. 

تَوَند

پتانسیل به چِمار (معنا) داشتن گنجایش برای پیشرفت در چیزی در آینده است. از این رو در فارسی آن را عامل بالقوه، بالقوه، ذخیره اى، پنهانى، داراى استعداد نهانى، پتانسیل و ... ترجمه می کنند. جستجو در فرهنگ های فارسی ما را به برآیه (نتیجه) های زیر می رساند.

فرهنگ فارسی معین (#)

(پُ یِ) [ انگ . ] (اِ.) 1 - ظرفیت انجام کار، توانایی برای کار. 2 - کاری که میدان گرانسی یا میدان الکتروستاتیکی ، با علامت مخالف ،انجام می دهد تا واحد جرم یا واحد بار الکتریکی مثبت از نقطة مرجع تا نقطة مورد نظر جابه جا شود. (فره ).

ترجمه های گوناگون از پتانسیل در فارسی (#)

علوم مهندسى: عامل بالقوه، پتانسیل/ الکترونیک: پتانسیل/ معمارى: پتانسیل/ قانون ـ فقه: بالقوه/ روانشناسى: توان/ بازرگانى: بالقوه/ ورزش: پتانسیل/ علوم هوایى: پتانسیل

بررسی در برآیه های بدست آمده، نیاز به داشتن مفهومی یکتا و پَرسون (دقیق) در برابر پتانسیل را بیش از پیش آشکار می دارد. تَرمی که ویژگی های زیر را داشته باشد :

•  پرسون (دقیق) باشد.
• یکتا (منحصر به فرد) باشد.
• پارسی باشد.
• کوتاه ، خوش آهنگ و زیبا باشد.

فرهنگ ریشه شناختی اخترشناسی و اخترفیزیک دکتر محمد حیدری ملاریری با آتانش (توجه) به ویژگی های یادشده واژه ی تَوَند را در برابر پتانسیل در پیش می نهد.

ساخت شناسی واژه ی توند (#)

توند از تَو + وَند. تَو/ Tav ستاک « توان » است.  ورتاهای دیگری از تَو را در برخی گویش های ایرانی می توان دید. هم چون تاو، تاب و دیگران. وَند نیز پسوند سازنده ی صفت به چِمار (معنا) « دارندگی، همانندی و باز آنش » است.