ad-hoc

اد هوک (به لاتین: Ad-hoc) اصطلاحی لاتین است به معنی «برای این [منظور]» و معمولاً بیانگر رهیافت‌هایی است که برای حل یک مشکل یا وظیفهٔ خاص بکار برده می‌شوند و برای مقاصد دیگر قابل استفاده نیستند.

واژه‌ی نزدیک فارسی برای آن، «موردی» است. برای نمونه Ad-hoc Reports را می‌توان «گزارش‌های موردی» ترجمه کرد.

ویکی پدیا

در بالا از « موردی » به عنوانِ واژه یِ نزدیک فارسی به Ad-hoc یاد شده است ، نه هموگ و برابر آن . از این رو نیاز است در فارسی برابری ویژه و دقیق برای آن داشته باشیم . استاد محمد حیدری ملایری در فراوا (FRAA) تَرم « پدیم / Pad im » را در برابر Ad-hoc پیشنهاد کرده اند .

ریشه یابی Ad-hoc :

Ad-hoc از لاتینِ Ad به چِمار ( معنای ) « به ، با ، در » . بسنجید با سانسکریت adhi به چمارِ « نزدیک » ، پوروا-هندو-اروپایی ad* به چمارِ « به ، نزدیک ، در » .

ریشه شناسی پدیم :

پَدیم از فارسی میانه. پَد به چِمار « به ، در ، برای ، درونِ  » ( در فارسی نو : به « to, for, in, on, with, by » ) ؛ فارسی کهنِ پَئی تی/ paity به چمارِ « در برابر ، رو به رویِ ، چهره به چهره » ؛ اوستایی paiti به چمار « به ، به سوی ، در » ؛ بسنجید با سانسکریت práti با همین چمارها . لهستانی pati ، یونانی proti, pros به چمار " چهره به چهره با ، به سویِ ، افزون بر ، نزدیک » + پارسی میانه  ایم/im به چمارِ « این » . از فارسی کهن/ اوستایی ima، سانسکریت imá . بسنجید با لری ( لکی ) im به چمار « این طرف » . هم چنین نمونه هایی در فارسی امروزی اِم/em در امروز ، امشب ، امسال و دیگر نمونه ها . پدیم : برای این

معیار «مانوس بودن» برابرهای پارسی چه قدر واقع بینانه است؟

گاهی واکنش برخی به برابرهای پارسی واژه های فنی،  توجهم را به نادیده گرفته شدن اصل مهمی در واژه سازی فنی یعنی اصل دقت علمی و کاربردی جلب می کند. 

درست است که نباید برابرهای عجیب و غریب ساخت، اما معنای «مانوس» بودن واژه های جدید چیست؟ مانوس برای چه کسی؟ برای کودک دبستانی؟ برای بقال محله؟ برای کسی که هرگز کتاب نخوانده؟ تاکید بر «مانوس» بودن همه برابرهای پیشنهادی یعنی فروکاستن مجموعه واژه های فنی/علمی به فصل مشترک چند ده میلیون نفر که مسلماً افراد بیسواد را هم شامل می شود. با این زیرمجموعه بسیار محدود از واژگان چگونه می توان دانش های گسترده امروزی را آموخت؟ دانش مجموعه ای از مفهوم هاست و هر مفهومی با واژه خاص و جداگانه ای بیان می شود تا تفاوت های علمی، معنایی و کاربردی آن مفهوم ها روشن شود. در انگلیسی هرگز چنین «اصل» ناعلمی و بی معنایی بر واژه های فنی تحمیل نمی شود و برای مفهوم های جدید هر واژه ای که لازم باشد، ساخته می شود و مردم عادی و حرفه ورزان هم همان را به کار می برند؛ زیرا این اصل را دریافته اند که هر واژه تخصصی کاربرد و معنای خودش را دارد. 

از دید زبان شناسیک (به ویژه در نوشتن گنز/thesaurus زبان ها) واژه ها را به خوشه های معنایی گوناگونی دسته بندی می کنند. چنین می نمایند که برخی ایرانیان از هر خوشه معنایی تنها به یکی، دو واژه بسنده می کنند. تصور کنید در جمله ای انگلیسی چند واژه تخصصی به کار رفته باشد که برای «مانوس» بودن، برابرهای پارسی یکسان برای شان گذاشته ایم. برای نمونه چون می خواهند برای ad-hoc برابر «مانوس» بسازند، آن را «موردی» ترجمه می کنند؛ case را هم می گویند «مورد». حال برای ad-hoc case چه باید گفت؟!

یوسف امیری

پی نوشت 1 : فراوا در برابر thesaurus تَرمِ « واژه گَنج » را در پیش نهاده است . برای ازدایش (اطلاع) بیشتر به اینجا بنگرید .

پی نوشت 2 : برای تَرم ad-hoc در پارسی هموگ (معادل) « پَدیم » را داریم . برای ازدایش بیشتر در این باره به اینجا بنگرید .