گفتگو با دکتر محمد حیدری ملایری ، اختر فیزیکدان رصدخانه پاریس
- در حال حاضر در رصدخانه پاریس مشغول چه کاری هستید؟
موضوع پژوهش‌های من در اخترشناسی و
اخترفیزیک چگونگی به وجود آمدن ستارگان پرجرم است؛ یعنی ستارگانی که جرمشان
دست کم 10 برابر از جرم خورشید بیشتر است. امروزه می‌دانیم که ستارگان
عادی، مانند خورشید، چگونه پدید آمده‌اند، ولی مسئله به‌وجود آمدن ستارگان
پرجرم هنوز حل نشده است.
- در مورد یافته‌ها و کشفیات جدیدتان بیشتر برایمان توضیح دهید. برنامه آینده فرانسه در این زمینه چیست؟
وارد شدن به جزئیات در اینجا آسان
نیست، چون موضوع بسیار تخصصی است. چیزی که برای همگان می‌توانم بگویم این
است که ما در دو کهکشان همسایه راه شیری خودمان (ابر‌های بزرگ و کوچک
ماژلان) جسم‌های خاصی کشف کرده‌ایم (میغ‌های یونیده) که در برگیرنده
ستارگان نوزاد پرجرم هستند. نپاهش (رصد)های ما به کمک تلسکوپ فضایی هابل
و تلسکوپ‌های سازمان اخترشناسی اروپا در شیلی برای پژوهش در باره این
جسم‌هاست. نتیجه این پژوهش‌ها در مجله‌های تخصصی جهانی به چاپ رسیده‌اند.
اخترشناسان و پژوهشگران فرانسوی در بخش‌های گوناگون اخترفیزیک طرح‌های
بسیاری دارند.
هم‌اکنون بزرگترین طرح‌های پژوهشی فرانسه (و دیگر کشورهای اروپایی همتای
آن) با همکاری بین‌المللی انجام می‌گیرد. این روش هزینه‌ها را کمتر می‌کند و
اجازه می‌دهد چندین طرح گوناگون را با هم به ثمر رساند و از تخصص‌های
بیشتری برخوردار شد.
از میان این طرح‌های بسیار می‌توان
آلما (ALMA) را نام برد که شبکه‌ای است از 60 تلسکوپ رادیویی، هرکدام به
قطر 12 متر و که در شمال شیلی در دست تهیه است و نخستین تلسکوپ‌های آن سال
آینده آغاز به کار خواهند کرد. گایا (GAIA) طرح دیگری است که سازمان فضایی
اروپا رهبری می‌کند و فرانسه در آن نقش مهمی دارد. این طرح عبارت است از
تلسکوپی فضایی برای اخترسنجی یک میلیارد ستاره در سراسر آسمان و بسیاری
پژوهش‌های وابسته دیگر. قرار است این تلسکوپ سال 2011 به مدار فرستاده شود.
هزینه هریک از این طرح‌ها صدها میلیون یورو برآورد می‌شود.
- درباره پیشرفت‌های نجومی و فناوری‌های مرتبط با این دانش برایمان بگویید
اخترشناسی نوین برای بیشترکردن توان
واگشود تلسکوپ‌ها در همه طول موج‌ها از آخرین دستاوردهای فناوری استفاده
می‌کند. با تکنیک‌های جدید در اخترشناسی نوری می‌توان بر آشوب‌ناکی جو غلبه
کرد و به واگشود بیشینه رسید. همچنین تلسکوپ‌های بزرگ فضایی پیشرفت‌های
بزرگی را سبب شده‌اند.
- آیا درباره پیشرفت‌های ایران چیزی می‌دانید؟ آیا با دانشمندان ایرانی در ارتباط هستید و ارتباطتان به چه صورت است؟
با شماری از اخترشناسان ایرانی،
بیشتر از راه ای-میل، در تماس هستم. با فعالیت‌های آنان هم کمابیش آشنا
هستم. فکر می‌کنم برای اینکه بتوانند پیشرفت خوبی داشته باشند به بودجه‌های
مالی بیشتری نیازمندند.
- گفته می‌شود تعداد زیادی ایرانی درنقاط مختلف دنیا در این عرصه مشغول به کار هستند آیا درست است ؟
بله درست است در کشورهای اروپایی و آمریکا و در فرانسه تعدادی هستند.
- درباره سرعت اینترنت و نقشی که اینترنت در یافته‌ها و کشفیات جدید نجومی ایفا می‌کند توضیح دهید.
اینترنت کمک بسیار بزرگی است.
به‌عنوان مثال پژوهشگرانی که با من همکاری دارند در کشورهای گوناگون
اروپایی و آمریکایی زندگی می‌کنند. پیش از اینترنت ما مجبور بودیم برای
تبادل و بحث هر چند وقت یک‌بار در یک جا جمع شویم. اکنون بسیاری از
تبادل‌ها را با اینترنت انجام می‌دهیم.
- چرا بیشتر مردم به نجوم علاقه‌مند هستند؟یافته‌های نجومی چه تاثیری در زندگی بشر ایفا می‌کند؟
شاید به خاطر اینکه ما بخشی از
ستارگان هستیم، چنان‌که اخترفیزیک نشان داده. اخترشناسی از کهن‌ترین
زمان‌ها اهمیت بسیار در زندگی انسان داشته، مثلا در کشاورزی، دریانوردی،
باورهای دینی و جشن‌های فرهنگی. عید نوروز خودمان ریشه در اخترشناسی دارد.
زمانی انسان ستارگان را می‌پرستیده، در برخی فرهنگ‌های بومی آمریکا، انسان
خود را فرزند ستارگان می‌داند. در ایران خودمان پرستش مهر(خورشید) رواج
داشته که به اروپا رفته است. وقتی به عصر خودمان نزدیک می‌شویم می‌بینیم که
بزرگترین انقلاب‌های اندیشه‌ای تاریخ انسان، در سده‌های شانزدهم و هفدهم،
از اخترشناسی با کارهای کوپرنیک، گالیله، نیوتن و دیگران سرچشمه گرفته‌اند،
این کشف‌های اخترشناسی بودند که جهان کهن را زیرو رو کردند و رنسانس را در
اروپا به وجود آوردند.
دستاوردهای اخترفیزیکی اخیر نشان
داده‌اند که ما ذره‌هایی از ستارگان هستیم. اتم‌هایی که بدن من و شما و هر
چیز مادی را درست کرده‌اند زمانی درون ستارگان به وجود آمده‌اند. اخترشناسی
به پرسش‌های بنیادین انسان پاسخ می‌دهد و کاربردهای عملی بسیاری دارد.
- وقتی از خلال تلسکوپ‌های قوی یا عکس‌های‌هابل جهان را می‌نگرید چه احساسی دارید؟
چندین احساس، به ویژه شگفتی از
«داستانی» که آن تصویر نقل می‌کند، رابطه‌هایی که میان اجزای تشکیل دهنده
آن جسم آشکار می‌شود و گاه این احساس که شما نخستین کسی هستید درسراسر کره
زمین که به چیزی خاص پی می‌برید.
- چه اطلاعی از برنامه‌هایی که قرار است در سال نجوم در کشورها برگزار شود، دارید؟
در همه کشورهای جهان برنامه‌هایی
پیش‌بینی شده که بسیار گسترده است. اگر به وب سایت‌های آنها رجوع کنید
اطلاعات کاملی را خواهید دید.
- چرا امسال به‌عنوان سال نجوم نامیده شد؟
امسال چهارصدمین سالگرد نخستین
نپاهش (رصد)های گالیله است. این رویداد پیامدهای مهمی داشت و سرانجام به
انقلاب علمی انجامید و سیر تاریخ انسان را به کلی دگرگون کرد.
- چه صحبتی برای ایرانیان و مشتاقان دانش اختر فیزیک و نجوم دارید؟
اخترشناسی در فرهنگ ایران جایگاه
ویژه‌ای دارد . سال 2009 فرصت خوبی است تا مردم با دستاوردهای اخترشناسی
نوین یا اخترفیزیک آشنا شوند و از شگفتی‌های جهان ستارگان لذت ببرند. پی
ببرند که خورشید ما یکی از میلیاردها ستاره کهکشان است و کهکشان ما یکی از
میلیاردها کهکشان گیتی.
- چگونه ایران می‌تواند به دوران شکوفایی چند سده خود در زمینه اختر فیزیک برگردد؟ و چرا کشورهای اروپایی و آمریکایی در این دانش توسعه فراوانی یافته‌اند؟
