زیست نامه ای کوتاه بر زندگی پربار دکتر حیدری ملایری
دکتر محمد حیدری ملایری ، اختر فیزیکدانِ نپاهشگاه پاریس
و
دانشمند سرشناس جهانی در رشته ی اخترشناسی و اختر فیزیک
Mohammad Heydari-Malayeri :
Astrophysicien et Observatoire de Paris
دکتر محمد حیدری ملایری ، اختر فیزیکدانِ رصد خانه ی پاریس یکی از دانشمندانِ سرشناس جهانی در اخترشناسی و اختر فیزیک به شمار می رود . کشف هایش در زمینه ی ستارگانِ پُرجرم ( massive ) ، یعنی ستارگانی که جرمشان دست کم 10 برابر از جرم خورشید بیشتر است ، شناخته ی متخصصانِ این رشته است .
دکتر محمد حیدری ملایری در سال 1326 در ملایر زاده شد و در خانواده ای فرهنگ دوست پرورش یافت . پدر بزرگِ مادری ایشان می توانست صدها بیت از حافظ ، فردوسی ، خیام و مولوی را از بربخواند و اگر بیتی را فراموش می کرد حتا اگر وسط شب بود همه ی اهل خانه را بیدار می کرد تا آن بیت را پیدا کنند . دکتر محمد حیدری ملایری از کودکی چنان به داستان های شاهنامه علاقه پیدا کرده بود که پیش از رفتن به دبستان شعر های فردوسی را از بر می خواند . کلاس های اول و دوم دبستان را در ملایر گذراند و سپس با خانواده اش به تهران نقل مکان کرد .
وی در سال 1348 به دریافت لیسانس فیزیک از دانشکده ی علوم دانشگاه تهران موفق شد . سپس دو سال را در خدمت سربازی ( با درجه ی ستوان دوم وظیفه در رشته ی توپخانه ) گذرانید ، و سه سال هم در موسسه ی انتشارات فرانکلین به ویراستاری کتاب های مربوط به دانش فیزیک پرداخت ودر طی این مدت خود بیش از 10 کتاب فیزیک و اختر شناسی را از انگلیسی به فارسی ترجمه کرد .
در سال 1353 با بورس دولت فرانسه به پاریس رفت تا در رشته های اختر شناسی و اختر فیزیک مطالعه کند و موفق شد تا در سال 1358 دکترای سیکل سوم و در سال 1362 دکترای دولتی را ، که بالاترین مدرک تحصیلی فرانسه به شمار می آید ، از دانشگاه پاریس اخذ نماید . در سال 1359 با گذراندن کنکور ، موفق به دریافت پست رسمی « اختر شناس » در رصد خانه یا نپاهشگاهِ ( nepâhešgâh ) پاریس شد .
در سال 1362 ، در جریان پژوهش برای تز دکترای خود ، به کشف جسم های ناشناخته ای در دو کهکشان همسایه ی ما ( که ابرهای ماژلان Magellanic Clouds خوانده می شود ) نایل آمد . قبلا تصور می شد که این جسم ها ستاره اند ، ولی او نشان داد که در واقع میغ ها یا سحابی های ویژه ای هستند که توسط ستارگان پُرجرمِ نوزاد به وجود آمده اند . از آن زمان تا کنون بخش عمده ای از فعالیت های وی بر مطالعه ی این جسم ها متمرکز شده است و نتیجه های پژوهش هایش تا کنون در بیش از 100 مقاله ی علمی به چاپ رسیده اند .
دکتر حیدری ملایری رهبر گروهی از اختر فیزیکدانان بین المللی است که در باره ی پیدایش ستاره های پُرجرم و تاثیر این ستارگان بر محیط پیرامونشان مطالعه می کنند . به ویژه نتایج مطالعات و پژوهش های چند سال اخیر ایشان بر پایه داده هایی است که او با به کار بردن تلسکوپ فضایی هابل ، متعلق به سازمان ناسا (NASA ) ، به دست آورده است .
وی در سال 1364 با گذراندن کنکور به گروه اختر شناسان رصد خانه ی بزرگ اروپا ( ESO ) ، که در کشور شیلی در آمریکای جنوبی قرار دارد ، پیوست . اقامت ایشان و خانواده اش در شیلی به مدت 7 سال ، تا سال 1371 ، به طول انجامید . گفتنی است در ضمن فعالیت های پژوهشی اش از 1367 تا 1370 ، معاونت دپارتمان اختر شناسی رصد خانه اروپایی را هم به عهده داشت .
« جرم پیشینه یا ماکسیموم ستارگان » یکی از نتایج مطالعات علمی و جالب دکتر حیدری ملایری به شمار می رود . قبلا تصور می شد که ستارگان می توانند جرمی تا حدود 500 برابر جرم خورشید داشته باشند اما دکتر حیدری ملایری ثابت کرد که چنین ستاره هایی وجود ندارد و نشان داده است که ستاره های پُرجرم تر از 120 برابر جرم خورشید در واقع یک ستاره نیستند ، بلکه از گروهی ستاره ی کم جرم تر تشکیل شده اند که چون بسیار تنگاتنگ هم قرار گرفته اند و آنها را یک ستاره می پنداشته اند . این دستاورد پیامد های مهمی برای شناخت چگونگی به وجود آمدن ستارگان پُرجرم داشته است .
نتایج به دست آمده از مطالعات و پژوهش های دکتر حیدری ملایری بارها توسط اطلاعیه های علمی از سوی سازمان فضایی آمریکا ( NASA ) ، سازمان فضایی اروپا ( ESA ) ، مرکز پژوهش های علمی فرانسه ( CNRS ) ، و رصد خانه ی پاریس به آگاهی همگان رسانده شده و در رسانه های گوناگون بازتاب جهانی یافته اند .
دکتر حیدری ملایری بارها مشاور علمی سازمان های گوناگون پژوهشی اختر شناسی اروپایی و آمریکایی بوده است و تا کنون رهبری پایان نامه ی دکترای اختر فیزیک چندین پژوهشگر اروپایی را بر عهده داشته است .
دکتر حیدری ملایری افزون بر اختر شناسی ، به زبان شناسی و تاریخ نیز دلبستگی دارد و به ویژه در زبان شناسی تطبیقی و ریشه شناسی زبان های آریایی(هند – و - اروپایی) پژوهش بسیار کرده است . با زبان های پهلوی ، فارسی باستان ، اوستایی ، سنسکریت ، یونانی ، و لاتین آشنایی دارد ، و در باره ی در حدود 20 گویش زبان فارسی مطالعه کرده است . همچنین سال هاست که در باره ی راژمان(سیستم) ترم شناسی دانشی در زبان پارسی به پژوهش می پردازد . دستاورد این کوشش ها ، فراهم آوردن « فرهنگ ریشه شناختی اختر شناسی و اختر فیزیک » به زبان های انگلیسی – فرانسه – فارسی است.
برخی از مسولیت های دکتر حیدری ملایری :مسئولیت ها و سمت های دکتر حیدری ملایری
مشاور علمی سازمان های گوناگون پژوهشی اختر شناسی اروپایی و آمریکایی
محقق گروه اختر شناسان رصد خانه ی بزرگ اروپا ( ESO ) ،در کشور شیلی از 1367 تا 1370
معاونت دپارتمان اختر شناسی رصد خانه اروپایی
رهبری تز دکترای اختر فیزیک پژوهشگران اروپایی
یکی از نتایج تحقیقات و کشفیات دکتر حیدری ملایری در علم اختر فیزیک
Nebula NGC 2080, nicknamed the ‘Ghost Head Nebula’
Credit: ESA, NASA, & Mohammad Heydari-Malayeri (Observatoire de Paris, France